Boekbespreking 'Digitale dementie' van Manfred Spitzer

De schrijver

Manfred Spitzer is een toonaangevende neuroloog in Duitsland. Hij was gasthoogleraar aan Harvard en is directeur van een universiteitskliniek in Ulm. In 2005 verscheen zijn eerste boek over de verslavende kant van televisie. Het meest recente boek van hem is "Digiziek' uit 2015. Daarin is vooral meer recent wetenschappelijk onderzoek meegenomen dat nog niet beschikbaar was tijdens het schrijven van 'Digitale dementie'. 

Digitale dementie?

De term 'digitale dementie' is voor het eerst in Korea gebruikt. Korea is voorloper bij de introductie van digitale media. Rond 2006 constateerde men dat er veel aandachts- en concentratiestoornissen waren bij jongvolwassenen. Ook emotionele vervlakking en algemene versuffing kwamen steeds vaker voor bij jongeren. Dit ziektebeeld werd 'digitale dementie' genoemd. In dit boek wordt aangetoond dat de schade die aan de hersens wordt toegebracht, werkelijk te vergelijken is met dementie. 

Hoe hersens leren

Een belangrijk deel in het boek is ingeruimd om toe te lichten hoe onze hersens eigenlijk werken en nieuwe indrukken verwerken. Steeds blijkt dat het leerproces beter werkt als een groot deel van het lichaam gebruikt wordt. Leerstof moet gekoppeld worden aan oude kennis. Rijke ervaringen met steeds een nieuwe context leveren een diepere vorm van leren op. Aan de hand van onderzoeken toont de schrijver aan dat het echt zo werkt. Het belang van muziek en beweging, tussen het 'hoofd' leren door, komt regelmatig in het boek terug. Hersens die onvoldoende uitgedaagd worden gaan minder goed werken. Jawel, het begin van dementie.

Bekend verhaal?

Het klinkt allemaal bekend want dit leerden we al op een Pabo of andere onderwijs opleiding. Niets nieuws dus,  behalve dat er nu met hersenonderzoek aangetoond kan worden wat vroeger door observaties al is vastgesteld. Er wordt ook aangetoond waarom het met digitale media vaak gewoon niet lukt om dezelfde diepgang te bereiken. Een veeg over een scherm laat minder indruk in je hersens achter dan zelf opschrijven. De stof wordt snel weer vergeten, de hersens worden onvoldoende echt geactiveerd. De ontwikkeling in de hersens verloopt daardoor niet zoals zou moeten in een leerproces. Vooral jonge kinderen hebben ervaringen nodig in de echte wereld. Trotse ouders die denken dat ze hun kind 'digiwijs' is doen hun kind in werkelijkheid enorm tekort. 

Overige inhoud

Bovenstaand onderwerp is de kern van het boek dat uitgebreid met verslagen van wetenschappelijke onderzoeken wordt toegelicht. Daarnaast voorbeelden van digitale revoluties op scholen die compleet misliepen, met een toelichting waarom dat wel mis moest gaan. Er is aandacht voor computergames en het zogenaamde leereffect van die games. Ook aandacht voor de verslavende effecten, de slapeloosheid van jongeren en de lichamelijke gevolgen. Geweldig is het uitgebreide hoofdstuk over een onderzoek onder Londense taxichauffeurs en busschauffeurs over leren en geheugenontwikkeling.

Kritisch beoordelen van digitale media

Belangrijk is dat je de kennis uit dit boek kunt gebruiken om de vertegenwoordigers van digitale media mee om de oren te slaan. Zij gebruiken eenzijdige en soms (on)bewust misleidende informatie over de zegeningen van hun nieuwste uitgaves. Het is goed om te weten dat er nog geen echt wetenschappelijke onderzoeken zijn die de voordelen van het digitale onderwijs aantonen. Er zijn wel onderzoeken die het tegendeel aantonen. Gesponsord 'onderzoek' is hierbij natuurlijk buiten beschouwing gelaten. Het boek bevat een uitgebreid overzicht van onafhankelijke echt wetenschappelijke onderzoeken.

Mijn mening

Ik vind dit een goed boek omdat het onderbouwt wat ik met mijn klompen al aanvoelde in het klaslokaal. De kortere spanningsboog, de grotere moeite om te leren, de eenzijdige interesse en emotionele vervlakking. Het is er echt en er is inderdaad verband met al die media. Moeten we nu terug naar vroeger?  Een beetje wel. Met mate gebruikt, hoeven de digitale media echt niet het klaslokaal uit. Ingebed in een goed programma met veel verschillende activiteiten, inclusief cultuur, sport en vooral echte ervaringen zijn ze een verrijking van de leerstof. Bewust selecteren en doseren van alle soorten leermiddelen is de kunst maar ook een logisch onderdeel van ons vak. Dit boek is een aanrader voor iedere docent.

Rutger Slim

Links (bol.com)

• Manfred Spitzer; Digitale dementie 
• Manfred Spitzer: Digiziek

Gerelateerde artikelen​

• Kinderen, school en straling 

  Computers in een school horen aan een kabel. De ontwikkeling om draadloos internet te installeren op scholen en kinderen al op jonge leeftijd een mobiele telefoon te geven staat haaks op de adviezen van de Raad van Europa. Deze nam na bestudering van verschillende wetenschappelijke onderzoeken in 2011 een resolutie aan, waarin onder andere geadviseerd wordt om draadloos internet en mobiele telefoons uit scholen te weren. Een advies waar de meeste scholen in Nederland niet van op de hoogte zijn. Op deze pagina probeer ik de relevante informatie op een overzichtelijke manier te bundelen. Zo kunnen we wellicht de achterstand wat inlopen....

• Interview met Manfred Spitzer in Vrij Nederland naar aanleiding van het verschijnen van 'Digiziek'. 

• Digitale dementie 14 minuten Duits-Nederlands ondertiteld 2013 De gerenommeerde Duitse geheugenonderzoeker Manfred Spitzer waarschuwt ons: te veel computergebruik leidt tot 'digitale dementie'. Aan de hand van alarmerende onderzoeken toont Spitzer: hoe meer we gebruikmaken van computers, hoe meer ons geheugen achteruitgaat. Bovendien veroorzaken digitale media spraak- en leerproblemen, aandachtsstoornissen, stress en depressie.